Central Bank Digital Currency (CBDC): wat is deze digitale valuta?

De opkomst van de Central Bank Digital Currency (CBDC), in Europa beter bekend als de digitale euro, roept veel vragen op. Steeds meer centrale banken onderzoeken een digitale vorm van publiek geld die, net als contant geld, wordt uitgegeven door de centrale bank. Tegelijkertijd bestaat er bezorgdheid over privacy, financiële controle en de mogelijke gevolgen voor spaarders.

Dit artikel geeft een helder en feitelijk overzicht van wat een CBDC is, waarom centrale banken deze ontwikkelen, en welke voordelen én risico’s worden besproken in het publieke debat.

Wat is een CBDC?

Een Central Bank Digital Currency (CBDC) is digitaal geld dat rechtstreeks wordt uitgegeven en gegarandeerd door een centrale bank. Je kunt het zien als een moderne, digitale variant van contant fiat geld, maar dan bruikbaar via een app of digitale wallet. 

Het grote verschil met het geld dat staat op je betaalrekening, is dat een CBDC niet afkomstig is van een commerciële bank, maar volledig op de balans van de centrale bank staat. Daardoor draagt het geen faillissementsrisico en heeft het dezelfde betrouwbaarheid als bankbiljetten.

Een nieuwe vorm van publiek geld

Vandaag de dag bestaan er twee soorten geld:

• Publiek geld: contante biljetten en munten, uitgegeven door de centrale bank. 
• Privaat geld: digitale banktegoeden bij commerciële banken. 

Een CBDC introduceert een derde vorm: digitaal publiek geld. Daarmee krijgen burgers een digitale variant van het meest betrouwbare geld dat er bestaat.

Hoe zou een CBDC werken?

Een CBDC wordt opgeslagen in een digitale portefeuille (wallet) die kan worden beheerd door:

• commerciële banken of betaalinstellingen,
• of in sommige modellen: rechtstreeks door de centrale bank. 

Betalen kan dan via een smartphone, kaart of andere digitale middelen. Het werkt vergelijkbaar met de huidige betaalapps, maar met één cruciaal verschil: het geld staat direct bij de centrale bank.

Belangrijke kenmerken van een CBDC

• Digitale vorm van contant geld: waarde wordt niet bepaald door een commerciële instelling, maar door de centrale bank zelf.
• Veilig en zonder kredietrisico: banktegoeden zijn technisch gezien leningen aan de bank. CBDC’s zijn van dezelfde kwaliteit als contant geld.
• Mogelijk offline bruikbaar: de ECB onderzoekt manieren om kleine betalingen offline te laten plaatsvinden, net als met contant geld.
• Kan programmeerbaar zijn: in theorie kunnen regels aan het geld worden gekoppeld. De ECB zegt dit niet te willen toepassen, maar technisch is het mogelijk. Dit vormt een van de belangrijkste zorgen onder critici.

Waarom is een CBDC anders dan de euro die nu op een bankrekening staat?

Het saldo op een betaalrekening bestaat uit privaat bankgeld: een belofte van de bank om euro’s uit te betalen. Een CBDC daarentegen is zelf de euro, uitgegeven door de centrale bank. Hierdoor heeft het:

• geen tegenpartijrisico;
• geen afhankelijkheid van commerciële banken;
• en dezelfde status als fysiek contant geld.

Verschil met cryptocurrency

Een CBDC wordt soms verward met cryptovaluta, maar de verschillen zijn groot:

Verschillende soorten Central Bank Digital Currency

Central Bank Digital Currency bestaat niet in één vaste vorm. Centrale banken over de hele wereld onderzoeken verschillende modellen, ieder met een eigen functie binnen het financiële systeem.

In grote lijnen worden CBDC’s onderverdeeld in Wholesale CBDC’s en Retail CBDC’s, waarbij Retail CBDC’s nóg verder gespecificeerd kunnen worden op basis van de technische inrichting.

Wholesale CBDC

Een Wholesale CBDC is uitsluitend bedoeld voor financiële instellingen, zoals banken, clearinghuizen en andere partijen die deelnemen aan het groothandelsbetalingsverkeer.

Deze variant richt zich niet op consumenten, maar op de onderliggende infrastructuur van het financiële systeem.

Belangrijkste kenmerken:

• Gericht op interbancaire betalingen
• Vermindert liquiditeits- en afwikkelingsrisico’s
• Maakt grootschalige transacties sneller, efficiënter en veiliger
• Vergemakkelijkt realtime transacties tussen banken 

Veel centrale banken experimenteren met Wholesale CBDC’s omdat deze digitale infrastructuur directe impact heeft op de stabiliteit en snelheid van internationale geldstromen.

Retail CBDC

Een Retail CBDC is de digitale vorm van publiek geld die bedoeld is voor dagelijks gebruik door consumenten en bedrijven. Het fungeert als een digitale variant van contant geld, maar dan beschikbaar via een digitale wallet of app.

Het doel is om iedereen toegang te geven tot veilig, door de centrale bank gegarandeerd geld, dat onafhankelijk functioneert van commerciële banken.

Binnen Retail CBDC’s bestaan twee hoofdmodellen die bepalen hoe gebruikers digitaal geld bewaren en uitgeven:

1. Account-based Retail CBDC

Bij dit model beschikt de gebruiker over een digitaal account waarin zijn of haar CBDC-tegoeden worden beheerd. Transacties worden geverifieerd op basis van identiteit, vergelijkbaar met een betaalrekening.

Dit biedt sterke beveiliging en duidelijke controle, maar roept ook vragen op over privacy en de rol van centrale banken in het betalingsverkeer.

2. Token-based Retail CBDC

Een token-based model werkt meer als digitaal contant geld. Gebruikers bezitten digitale tokens die direct waarde vertegenwoordigen, zonder dat hiervoor een account nodig is. De verificatie draait om eigendom van het token, waardoor transacties anoniemer en eenvoudiger peer-to-peer kunnen verlopen, mogelijk zelfs offline.

Beide modellen hebben unieke voordelen en uitdagingen, en bepalen in grote mate hoe toegankelijk, privacyvriendelijk en flexibel een toekomstige digitale euro kan worden.

Waarom ontwikkelen centrale banken een CBDC?

Centrale banken werken wereldwijd aan de ontwikkeling van een Central Bank Digital Currency (CBDC) om het betalingsverkeer toekomstbestendig te maken. De manier waarop we betalen verandert snel: contant geld wordt minder gebruikt, digitale transacties nemen toe en grote technologiebedrijven spelen een steeds grotere rol in financiële diensten.

Een CBDC moet ervoor zorgen dat publiek geld ook in een digitale economie betrouwbaar en toegankelijk blijft.

Voordelen van CBDC’s

Hoewel de ontwikkeling van Central Bank Digital Currency nog in volle gang is, zien centrale banken en beleidsmakers verschillende voordelen voor het financiële systeem en het brede publiek. Deze voordelen hebben zowel betrekking op de stabiliteit van het betalingsverkeer als op toegankelijkheid en innovatie.

1. Een veilig publiek alternatief in een digitaliserende economie

Contant geld neemt wereldwijd af, terwijl digitale betalingen domineren. Een CBDC biedt een digitale vorm van publiek geld, rechtstreeks gegarandeerd door de centrale bank. Hierdoor blijft er een betrouwbaar alternatief naast commerciële betaalmiddelen bestaan.

2. Minder afhankelijkheid van commerciële partijen

Het huidige digitale betalingsverkeer draait voornamelijk op banken, betaalproviders en grote technologiebedrijven. Een CBDC kan de autonomie en onafhankelijkheid van het nationale betalingsverkeer vergroten en een tegengewicht vormen voor private betaalsystemen.

3. Efficiëntere en snellere betalingen

Met name bij internationale transacties kan een CBDC het betalingsverkeer moderniseren:

• Snellere verwerkingstijden
• Lagere afwikkelingskosten
• Minder tussenliggende partijen 

Dit verbetert de stabiliteit en efficiëntie binnen zowel Wholesale- als Retail-betalingen.

4. Verbeterde financiële inclusie

In landen waar bankdiensten beperkt beschikbaar zijn, kan een CBDC bijdragen aan een brede toegang tot digitaal geld, zelfs zonder traditionele bankrekening. Daarmee creëert het een inclusiever betalingsverkeer.

5. Meer transparantie en beter toezicht

Digitale geldstromen kunnen, afhankelijk van de technische inrichting, transparanter worden. Dit helpt centrale banken en toezichthouders bij:

• Bestrijden van fraude en witwassen
• Vergroten van integriteit in het betalingsverkeer
• Sneller inzicht in financiële stabiliteit

De ontwikkeling van CBDC's door centrale banken in nog in volle gang.

CBDC nadelen: is een digitale euro gevaarlijk?

Een Central Bank Digital Currency lijkt dus een goede ontwikkeling, maar is dit echt zo? Er zijn veel geluiden van kritiek te horen. Want is een digitale euro gevaarlijk en slecht voor onze privacy?

De ontwikkeling van een digitale euro brengt naast kansen ook zorgen met zich mee. Veel van deze zorgen draaien om privacy, controle en de gevolgen voor het financiële systeem.

Hoewel beleidsmakers benadrukken dat de digitale euro veilig en privacyvriendelijk wordt ontworpen, zijn er reële risico’s die in het publieke debat veel aandacht krijgen.

1. Minder privacy bij betalingen

Het grootste bezwaar dat burgers en experts benoemen, is de mogelijke inbreuk op privacy. Anders dan contant geld laat digitaal geld altijd een digitaal spoor achter.

Ook al stelt de ECB dat betaalgegevens niet toegankelijk worden voor commerciële partijen of overheden, blijft het risico bestaan dat toekomstige wetgeving of technologische veranderingen deze bescherming kunnen beïnvloeden. 

De kern van de zorg: kan een digitale euro uiteindelijk leiden tot verregaande monitoring van betaalgedrag?

2. Mogelijke programmeerbaarheid van geld

Een veelbesproken risico is de programmeerbaarheid van CBDC’s. Technisch kan een digitale euro zo worden ontworpen dat er voorwaarden aan transacties worden gekoppeld, zoals limieten, tijdsbeperkingen of bestedingsdoelen.

De ECB zegt dit niet te willen toepassen, maar de technologische mogelijkheid blijft een punt van zorg.

De vrees: kan geld ooit “gestuurd” worden door beleid of regelgeving?

3. Verplaatsing van spaargeld naar de centrale bank

Als consumenten geld direct bij de centrale bank kunnen aanhouden, kan dit de balans van commerciële banken onder druk zetten. In stresssituaties zouden mensen massaal kunnen overstappen naar de digitale euro, met risico’s voor de kredietverlening.

Gevolg: het financiële systeem kan kwetsbaarder worden voor bankruns.

4. Meer centrale invloed op het betalingsverkeer

Een digitale euro kan de rol van de centrale bank in het dagelijkse betalingsverkeer vergroten. Voorstanders zien dit als stabiliserend, maar critici vrezen dat dit leidt tot te veel centrale controle.

Zorgpunt: verschuift de machtsbalans te veel richting centrale autoriteiten?

Voorbeelden van CBDC-implementaties wereldwijd

Wereldwijd testen steeds meer landen een Central Bank Digital Currency. Sommige zijn nog in een pilotfase, terwijl andere al een digitale munt in gebruik hebben genomen. Deze projecten laten zien hoe verschillend de motieven en ontwerpkeuzes per land kunnen zijn.

China – Digitale yuan (e-CNY)

China loopt internationaal voorop met de digitale yuan, ook bekend als e-CNY. Deze CBDC wordt op grote schaal getest in diverse steden en in sectorspecifieke pilots, zoals openbaar vervoer en e-commerce.

Het doel is het betalingsverkeer te moderniseren, de afhankelijkheid van private betaalplatformen te verkleinen en de internationale positie van de yuan te versterken.

Bahama’s – Sand Dollar

De Sand Dollar is de eerste officieel gelanceerde Retail CBDC ter wereld. De digitale munt is bedoeld om financiële inclusie te verbeteren, met name op afgelegen eilanden waar traditionele bankdiensten minder toegankelijk zijn.

De Sand Dollar kan worden gebruikt via mobiele wallets en maakt lokaal betalingsverkeer eenvoudiger en betrouwbaarder.

Zweden – e-krona

De Riksbank ontwikkelt de e-krona als antwoord op de snelle afname van contant geld in Zweden. De e-krona moet burgers een veilig, publiek alternatief bieden naast de dominante private betaaloplossingen.

De focus ligt op toegankelijkheid, betrouwbaarheid en het behoud van monetaire soevereiniteit in een bijna cashloze samenleving.

Eurozone – Digitale euro

De Europese Centrale Bank onderzoekt de introductie van een digitale euro. Deze moet naast contant geld bestaan en dienen als publiek, digitaal betaalmiddel binnen de EU.

Het project bevindt zich in de voorbereidingsfase, waarin het ontwerp, privacybescherming en de rol van banken verder worden uitgewerkt.

Is de digitale euro een gevaarlijke ontwikkeling?

CBDC in Nederland en Europa

Nederland en de rest van de Eurozone bevinden zich momenteel in een belangrijke onderzoeksfase rondom de digitale euro, de Europese variant van een Retail CBDC.

De ontwikkeling wordt centraal aangestuurd door de Europese Centrale Bank (ECB), maar nationale centrale banken, zoals De Nederlandsche Bank (DNB), spelen een actieve rol in het testen, analyseren en informeren van het publiek.

Waar staat de digitale euro nu?

De digitale euro bevindt zich in de voorbereidende fase, die loopt tot eind 2025. In deze periode werkt de ECB aan:

• Het ontwerp van de digitale euro
• Technische keuzes (bijv. wallet-structuur en privacy-oplossingen)
• Samenwerking met banken en betaalinstellingen
• Juridische kaders en EU-regelgeving 

Na deze fase volgt pas de beslissing of de digitale euro daadwerkelijk wordt ingevoerd. Een introductie, als die er komt, zal dus nog enkele jaren op zich laten wachten.

Wat betekent dit voor Nederland?

DNB ondersteunt de ECB met onderzoeken, pilots en communicatie richting consumenten en bedrijven. De belangrijkste punten zijn:

• Toegankelijkheid: de digitale euro moet eenvoudig te gebruiken zijn, ook zonder bankrekening.
• Privacy: de ECB en DNB benadrukken dat persoonlijke betalingsgegevens niet inzichtelijk worden voor commerciële partijen of nationale overheden.
• Samenwerking met banken: banken blijven een rol spelen in distributie en klantenservice, zodat het bestaande financiële ecosysteem niet wordt verdrongen. 

Nederland is bovendien een van de koplopers in digitalisering van betalingen, wat het land een logische testomgeving maakt voor toekomstige pilots.

Hoe verhouden CBDC’s zich tot fysiek goud en zilver?

CBDC’s en fysiek edelmetaal vervullen heel verschillende functies binnen het financiële systeem. Een CBDC is digitaal publiek geld dat wordt uitgegeven door de centrale bank en volledig onderdeel blijft van het bestaande monetaire stelsel.

Het biedt gemak, brede acceptatie en directe koppeling aan de euro, maar is afhankelijk van digitale infrastructuur en kan bepaalde vormen van toezicht of beperking omvatten.

Fysiek goud en zilver functioneren juist buiten het digitale betaalverkeer. Deze metalen hebben geen tegenpartijrisico, kunnen niet worden bijgedrukt en worden wereldwijd erkend als waardedrager. Daarmee bieden ze een vorm van financiële autonomie die losstaat van banken, centrale instanties en digitale technologie.

• Geen tegenpartijrisico
• Geen programmeerbaarheid of monitoring
• Een vaste fysieke waarde wereldwijd 

Voor veel beleggers zijn CBDC’s en edelmetalen daarom geen vervanging van elkaar, maar complementair: CBDC’s voor praktisch betalingsverkeer, edelmetalen voor waardebescherming en onafhankelijkheid.

Conclusie: is CBDC de toekomst?

CBDC’s vormen een belangrijke stap in de digitalisering van het geldsysteem. De digitale euro moet publiek geld ook in een digitale economie veilig en toegankelijk houden. Hoewel CBDC’s voordelen bieden, zoals efficiëntere betalingen en minder afhankelijkheid van private partijen, bestaan er tegelijk zorgen over privacy, programmeerbaarheid en de impact op banken.

De digitale euro bevindt zich nog in de ontwerpfase, waardoor veel keuzes openstaan. Voor beleggers blijft diversificatie logisch: CBDC’s zijn bedoeld voor praktisch betalingsverkeer, terwijl fysiek goud en zilver juist stabiliteit en onafhankelijkheid bieden.